Congres ‘De Staat van het Onderwijs” De Fabrique – 11 april 2018
‘Sturen met valide procesdata’ – workshop van de Stichting OOK.

Tijdens het congres “De staat van het onderwijs’, op 11 april j.l in De Frabrique in Utrecht, verzorgde de Stichting OOK, een workshop over datagericht leidinggeven aan onderwijsorganisatie. Op verzoek van de coördinerend inspecteur Inge de Wolff, verantwoordelijk voor ‘De staat van het onderwijs’ besteedden Math van Loo (namens de Stichting OOK) en Bram van Welie (directeur IJsselcollege en nauw betrokken bij de ontwikkeling van de gebruikte tools en onderzoeksmethodieken) aandacht aan het thema. Scholen beschikken over héél veel data, m.n over input, output en tevredenheid. Maar wat doen we er uiteindelijk mee? En welke hebben we echt nodig? Hoe verbinden we onderwijs, HR en kwaliteitszorg op een valide wijze en dat dan handig en snel? Zij presenteerden en evalueerden interactief hun PDCA-methodiek en de digitale instrumenten DOT-BOOT-SET, met de nadruk op check en act.

“Feedback maakt leraren beter”

Scholen beschikken over het algemeen over veel data die gegenereerd worden door schoolleiders, leraren, leerlingen en ouders. Bepalen welke informatie bruikbaar is en deze vertalen naar adequate verbeteracties, is een vak apart. De Stichting Onderzoek Onderwijskwaliteit (OOK) organiseert praktijkonderzoek naar kwaliteitsontwikkeling voor primair, voortgezet en beroepsonderwijs met de scholen die de Digitale Observatie Tool (DOT) gebruiken.

Goed onderwijs, HR en kwaliteitszorg op valide wijze met elkaar verbinden op een handige en snelle manier kan wel degelijk, is de hoofdboodschap van de workshop. In de DOT worden lesobservaties van docenten, coaches en opleiders uitgewerkt en geanalyseerd op basis van gevalideerde vragenlijsten. De standaardlijst bestaat uit zes hoofdindicatoren en 35 sub-indicatoren, grotendeels gebaseerd op het waarderingskader van de Inspectie. Scholen kunnen zelf indicatoren en complete andere vragenlijsten toevoegen. DOT is te koppelen aan personeelsinformatiesystemen, leerlingvolgsystemen en digitale leeromgevingen.

Beoordelen en ontwikkelen

Bram van Welie, directeur van het Nieuwe IJsselcollege, vertelt over zijn ervaringen met de DOT: “De DOT geeft inzicht in wat er in de lessen gebeurt. Goed onderwijs geven is onze ‘core business’ en we gebruiken de DOT als onderzoeksmiddel om onze manier van lesgeven te beoordelen en als ontwikkelingstool om ons als school voortdurend te verbeteren. In het veranderde onderwijslandschap kunnen we door de focus te leggen op onderwijskundig leiderschap en kennis van moderne didactiek, de basiseisen van goede lessen definiëren. In de praktijk betekent het dat een docent met één druk op de knop de observatie kan zien, de reactie van leerlingen op de les – zij geven aan het eind een beoordeling middels een snelle en eenduidige online vragenlijst – en een zelfevaluatie kan toevoegen. De combinatie van deze input vormt de heldere bron van het professionele gesprek met het schoolbestuur en collega’s.”

Ontwikkeling van de leraar

De BOOT (Beoordelings > Ontwikkelings Tool) hangt nauw samen met de DOT: deze
webapplicatie stelt docenten, leidinggevenden en andere medewerkers van een school in staat om hun functionerings- en beoordelingsgesprek zelf inhoudelijk voor te bereiden, zoals bedoeld in de wet Beroepen in het Onderwijs (BIO). De BOOT combineert gegevens over lesobservaties, onderwijsresultaten en 360-graden feedback. Op één overzichtelijke pagina staan al deze gegevens bij elkaar. Hiermee bereidt de docent zelf het gesprek voor en wordt (weer) eigenaar van zijn of haar professionele ontwikkeling. Nieuw onderwijs vraagt om nieuwe competenties van docenten; met valide data kunnen die duidelijk worden geëvalueerd.

DOT, BOOT en dan SET

Om de verplichte tevredenheidsenquêtes en elke andere enquête te kunnen uitvoeren, is de SET, de School Enquête Tool ontwikkeld. Hiermee kunnen docenten en anderen op alle niveaus zelf digitale enquêtes uitzetten die niet in DOT of BOOT thuis horen maar voor een gedegen kwaliteitszorgsysteem van belang zijn. De DOT, BOOT- en SET-tools vormen samen een gebruiksvriendelijk integraal systeem dat de basis is voor een goede zelfevaluatie van docent, school en bestuur.

Evaluatie van instrumenten en PDCA-aanpak

Het DOT-onderzoek levert interessante eerste conclusies op. Zo ontdekten schoolleidingen dat zij moeten werken aan hun gemeenschappelijke referentiekader om degelijke feedback te kunnen geven en onderwijskundig te sturen. En in veel scholen bleek het belangrijk meer de focus te leggen op studiewijzers om gedifferentieerd leren te organiseren. Deze en andere inzichten uit het project dragen bij aan verdieping op de Staat van het Onderwijs 2017.